Đầu năm 2025, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn thử nghiệm Hệ thống Giao dịch Phát thải (ETS – Emissions Trading Scheme), một công cụ điều tiết phát thải carbon được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng cho việc đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Theo kế hoạch, giai đoạn pilot này sẽ kéo dài đến cuối năm 2028, trước khi thị trường carbon nội địa hoàn thiện và đi vào vận hành đầy đủ vào năm 2029.
(Nguồn: Reuters, ICAP Carbon Action)
Quy mô áp dụng và mục tiêu ban đầu
Trong giai đoạn đầu, ETS được triển khai cho ba ngành công nghiệp có mức phát thải lớn nhất là sản xuất thép, xi măng và nhiệt điện. Các doanh nghiệp thuộc nhóm này sẽ được phân bổ hạn ngạch phát thải miễn phí, dựa trên cường độ phát thải (emission intensity) và sản lượng thực tế. Cách tiếp cận này tương đồng với mô hình mà Trung Quốc và Úc đang áp dụng. Mục tiêu chính của giai đoạn thử nghiệm không phải là cắt giảm phát thải ngay lập tức, mà là giúp cộng đồng doanh nghiệp làm quen với cơ chế mới, xây dựng năng lực quản trị carbon và chuẩn bị cho giai đoạn siết chặt sau năm 2029.
(Nguồn: Reuters, ICAP Carbon Action, S&P Global)
Các số liệu đáng chú ý
Theo các phân tích thị trường, khoảng 50–70% tổng lượng phát thải CO₂ toàn quốc sẽ nằm trong phạm vi kiểm soát của ETS trong giai đoạn pilot. Con số này cho thấy quy mô bao phủ lớn và tác động trực tiếp đến cấu trúc phát thải quốc gia. Đồng thời, ước tính có khoảng 150 doanh nghiệp lớn trong ngành thép, xi măng và nhiệt điện tham gia ngay từ giai đoạn đầu.
(Nguồn: S&P Global, Reuters, US-ASEAN Business Council, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn)
Đặc biệt, doanh nghiệp được phép bù trừ (offset) tối đa 30% lượng phát thải bắt buộc bằng tín chỉ carbon từ các dự án trong nước hoặc quốc tế (theo Điều 6.2 và 6.4 của Thỏa thuận Paris). Đây là mức trần cao hơn đáng kể so với nhiều quốc gia trong khu vực, chẳng hạn Singapore và Đài Loan chỉ cho phép tối đa 10%. Ngoài ra, các đơn vị phát thải còn có thể vay trước hạn ngạch từ giai đoạn tiếp theo (borrow), nhưng giới hạn ở mức 15% tổng hạn ngạch được cấp.
(Nguồn: S&P Global, Recessary, Reuters, ICAP Carbon Action, US-ASEAN Business Council)
Hình ảnh tham khảo
Cơ chế phân bổ và lộ trình phát triển
Theo quy định, hạn ngạch cho giai đoạn 2025–2026 sẽ được phân bổ trước cuối năm 2025. Các chu kỳ tiếp theo, bao gồm 2027–2028 và 2029–2030, sẽ được cấp lần lượt vào cuối tháng 6 của năm 2027 và 2029, hoặc muộn nhất trước ngày 31/10 cùng năm. Sau giai đoạn 2029, hệ thống sẽ dần chuyển sang cơ chế đấu giá hạn ngạch (auctioning) và mở rộng phạm vi sang các lĩnh vực có mức phát thải đáng kể khác, bao gồm vận tải hàng hóa và tòa nhà thương mại.
(Nguồn: ICAP Carbon Action, OPIS, S&P Global, Recessary, Enerdata)
Hệ thống pháp lý và cơ quan quản lý
Khung pháp lý điều chỉnh ETS được xây dựng trên nền tảng Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 06/2022/NĐ-CP, đồng thời được bổ sung bởi Quyết định 232/QĐ-TTg ban hành tháng 1/2025 và sửa đổi với Nghị định 119/2025/NĐ-CP ngày 9/6/2025. Về quản lý, Bộ Tài nguyên và Môi trường (MONRE, nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường – MAE) chịu trách nhiệm ban hành quy chế, phân bổ hạn ngạch, vận hành hệ thống đo lường – báo cáo – thẩm tra (MRV) và quản lý sổ đăng ký quốc gia. Trong khi đó, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) sẽ đảm nhận vai trò vận hành nền tảng giao dịch carbon, tương tự các sàn ETS quốc tế.
(Nguồn: ICAP Carbon Action)
